Overprikkeling begrijpen en herkennen

Dit is deel 2 in de reeks artikelen over overprikkeling bij honden herkennen.

• Deel 1 Overprikkeling bij honden
• Deel 2: Overprikkeling begrijpen en herkennen
• Deel 3: Overprikkeling – oplossingen

In het vorige deel van deze reeks artikelen over overprikkeling, schreef ik dat het belangrijk is dat honden reageren op prikkels. Reageren op zowel gevaren als mogelijkheden vergroot hun overlevingskansen. Ik schreef ook dat in principe ieder geluid, iedere geur en iedere visuele indruk een prikkel is, hoewel verreweg het grootste deel van deze prikkels niet bewust wordt waargenomen. Een hond die op te veel prikkels reageert raakt echter snel overprikkeld. Een overprikkelde hond heeft dan weer vaak de neiging om op nog meer prikkels te reageren. Kortom zo’n hond kan gemakkelijk in een negatieve spiraal terechtkomen.

Voor een overprikkelde hond speelt alles zich af op de voorgrond. Wat normaliter niet meer dan achtergrondgeluid is, komt dan akelig dichtbij. Voor een hond is dit extreem vermoeiend met als gevolg dat sensorische informatie van de prikkel nog slechter wordt verwerkt.

Veel prikkels kunnen overweldigend zijn

Uit Fins onderzoek kwam naar voren dat honden in stedelijke omgevingen beduidend meer gedragsproblemen hebben dan honden in een rurale omgeving. Alles piept, draait, rinkelt, zoemt en brult. Van televisie tot telefoon, van deurbel tot grasmaaier. Wat het extra lastig maakt is dat veel geluiden helemaal niet natuurlijk zijn. Je hoort bijvoorbeeld bij het grasmaaien niet het gras maar een lawaaierige motor. Iemand die zijn stoep aanveegt met een bezem is voor een hond gemakkelijker te begrijpen dan een bladblazer. De relatie tussen het geluid en het beeld zijn zichtbaar. Beelden en geluiden van de televisie zijn verwarrend om nog maar te zwijgen over de geluiden die onze elektronische apparatuur maken. Alsof het slechtste orkest uit de geschiedenis iedere dag, de hele dag optreedt.

Veel van deze geluiden zijn bedoeld om onze aandacht te trekken. Daarnaast heb je in het dagelijkse leven mensen die voorbijlopen, de postbode die een praatje komt maken, vreemde honden die blaffen, en andere meer natuurlijke indrukken die er min of meer altijd al geweest zijn. Wanneer we met 17 miljoen mensen op elkaar wonen kan dat overweldigend zijn. Het is niet voor niets dat noise-canceling hoofdtelefoons als zoete broodjes over de toonbank gaan.

De moderne maatschappij

De moderne maatschappij heeft geleid tot allerlei welvaartsziekten, een overkill aan indrukken is daarvoor een aanzienlijk deel verantwoordelijk voor. Wij snappen dan nog waar de prikkels vandaan komen en wat ze betekenen. Een rinkelende telefoon betekent dat iemand belt, een piepende magnetron dat het eten klaar is. Maar voor honden kan dit allemaal extra verwarrend zijn. Honden leven in een superstressvolle wereld en het feit dat ze het nog steeds zo goed doen is niets minder dan een wonder.

Evolutionair gezien zijn honden ongelooflijk flexibel; van wilde wolf tot Franse bulldog in minder dan een minuut. We gaan er maar van uit dat een hond zich moet aanpassen. Immers, we nemen een hond in ons huis. Ons huis, ons leven, ons tijdschema, onze wensen. Dat honden vaak bereid zijn om alles te doen voor hun baasje is misschien wel hun grootste zwakte en gaat ten koste van hun gezondheid.

Ik kan me dan ook enorm boos maken wanneer iemand tegen z’n hond schreeuwt, aan lijnen en kettingen trekt omdat een hond uitvalt of ander ‘onwenselijk’ gedrag vertoont. De hond doet zo vaak z’n best maar het is gewoon te veel. Wat het misschien nog wel erger maakt is wanneer je de baasjes weglaat, de hond niet zou uitvallen, heel wat minder blaffen en een stuk beter zou slapen. Onrustig, overprikkeld of vervelend gedrag komt niet voort om eens even lekker het baasje te pesten. Boos worden is niet alleen gemeen, maar maakt het waarschijnlijk alleen maar erger.

De effecten van overprikkeling bij honden

De meeste honden zijn prima in staat zijn om met de dagelijkse prikkels om te gaan. Voor sommigen heeft het misschien wat tijd gekost voordat ze zich uiteindelijk konden schikken, andere honden lukt het soms helemaal niet. Wanneer honden worden gebombardeerd met een overschot aan prikkels zullen ze meer van deze als bedreigend ervaren. Zelfs prikkels die normaliter geen enkele reactie uitlokken kunnen dan gewoon te veel zijn. De reactie is dan om te vechten, vluchten of te verstijven. (fight, flight, freeze).

Adrenaline door prikkels

Tijdens zo’n periode voorziet het sympathische zenuwstelsel van de hond het lichaam van adrenaline.  Meer bloed stroomt naar de grote spieren, het hart gaat sneller kloppen, de spijsvertering vertraagt of stopt zelfs volledig. Er wordt nog een hele reeks processen gestart die een hond kan helpen om het gevaar te bedwingen. Dit is natuurlijk van levensbelang wanneer een hond daadwerkelijk in gevaar verkeerd, maar vervelend wanneer er geen groot gevaar is.

Cortisol bij honden

Het hormoon cortisol (ook wel het stresshormoon genoemd) komt vrij bij stress. Vechten of vluchten kost energie en cortisol regelt die extra energiebehoefte. Wanneer een hond chronisch overprikkeld is blijft het cortisolniveau te hoog. Dat gaat ten koste van allerlei belangrijke functies zoals de spijsvertering, slaap en het immuunsysteem. Met als gevolg dat een hond nog slechter in staat is om met prikkels om te gaan. Honden die chronisch overprikkeld zijn, zijn dus vatbaarder voor ziektes. Misschien wel het gemakkelijkst te herkennen signaal van overprikkeling is wanneer een hond niet tot rust kan komen. Het lichaam blijft dan in staat van opwinding. Maar er zijn nog een aantal andere signalen die kunnen wijzen op overprikkeling.

Symptomen van een overprikkelde hond

Ik heb door dit artikel heen en het vorige deel al een aantal voorbeelden van signalen genoemd. Het is heel wat overzichtelijker om ze op een rijtje te zetten om zo overprikkeling te herkennen bij je hond. Ik wil wel benadrukken dat deze signalen ook op andere dingen kunnen duiden. Als wij een hoestje hebben dan kan dat immers ook meerdere oorzaken hebben.

• Vaak blaffen bij geluid
• Altijd alert zijn
• Moeilijk tot rust kunnen komen na een wandeling of andere gebeurtenis
• Constant likken of schoonmaken
• Onrustig rondlopen
• Niet kunnen gaan liggen
• Slecht of weinig slapen
• Hyperactief gedrag
• Hijgen zonder dat daar reden toe lijkt te zijn
• Dwangmatig gedrag

Nogmaals, ieder signaal hierboven kan duiden op overprikkeling maar kan eveneens op iets anders. Misschien heeft een hond wel ergens pijn en kan hij daardoor niet rustig liggen of slapen. Gedrag staat gelukkig nooit op zichzelf, en wij kunnen als baasje nagaan wat eraan vooraf is gegaan. Zo kan het zijn dat honden telkens het ongewenste gedrag vertonen na een bepaalde gebeurtenis (prikkel). In dat geval ligt het veel meer voor de hand dat deze gebeurtenis te veel is voor de hond om te verwerken.

Langzame trigger stacking

Moeilijker wordt het wanneer de overprikkeling zich langzaam heeft opgebouwd, zoals bijvoorbeeld bij een verhuizing en het werd het wennen aan de nieuwe situatie langzaamaan te veel. Een uitgeruste hond kan nou eenmaal meer prikkels verwerken dan een hond die over een langere periode minder uitgerust is geraakt. Deze vorm van overprikkeling is subtieler, als baasje vraag je dan af waar de reactie ‘ineens’ vandaan kwam.

De volgende stap

In het volgende artikel zal ik een aantal adviezen geven om honden te helpen zodat ze beter met prikkels om kunnen gaan. Hoewel ik zelf het liefst met de honden in een hutje op de hei zou willen wonen is dat in Nederland nauwelijks mogelijk. Het feit is dat de meeste honden in stedelijke gebieden wonen en daarom te maken hebben met een enorme hoeveelheid prikkels. Er zijn gelukkig nog genoeg andere stappen die we kunnen zetten zonder dat we de bewoonde wereld gedag moeten zeggen.

Bronnen

Fins onderzoek naar angst onder honden: Inadequate socialisation, inactivity, and urban living environment are associated with social fearfulness in pet dogs | Scientific Reports