Onlangs zag ik een filmpje van wereldkampioen schaken Magnus Carlsen. In dat filmpje werden schaakstukken op het bord geplaatst. Hij herkende direct uit welke partij ze kwamen. Een partij van Kasparov uit de jaren â80, een andere partij uit de jaren â60. Hij herkende een partij die hij zelf speelde als kind in 2002. Maar dat niet alleen, hij herkende de opstelling van de partij die naast hem werd gespeeld. Iedere partij die hij zelf speelde of die hij bestudeerd had kon hij zet voor zet herinneren. Een waanzinnige vorm van episodisch geheugen waarbij je je ongetwijfeld een beetje onderontwikkeld door voelt.
Kunnen dieren een episodisch geheugen hebben of is dit alleen iets wat toe kan worden geschreven aan mensen? Het is een vraag die onderzoekers al decennia bezighoudt. Er zijn aanwijzingen dat sommige dieren inderdaad een dergelijke vorm van geheugen hebben, of iets dat er op lijkt. Episodisch geheugen verwijst naar het geheugen voor specifieke ervaringen, meestal geassocieerd met een tijd, plaats en emotie.
Psycholoog en neurowetenschapper Endel Tulving vergeleek het vermogen om specifieke episodes te herinneren met âmentaal tijdreizenâ. Alsof het individu individuele gebeurtenissen opnieuw kan beleven. In het filmpje van Carlsen is dit te zien wanneer hij een remise van zijn eigen partij herkent en opnieuw beleeft dat hij geen wereldkampioen werd. Dit type geheugen hangt samen met een subjectieve mentale ervaring en vereist een idee van âzelfâ. Bijvoorbeeld de herinnering van een verjaardag, wie er was, waar het plaatsvond en de persoonlijke interacties die daar plaatsvonden.
Gaat dat op voor andere dieren?
Er is discussie over de vraag of dieren ook een episodisch geheugen hebben. Omdat episodisch geheugen wordt gedefinieerd als het hebben van inzicht in het geheugen. Dus terugreizen in de tijd en het opnieuw beleven van een herinnering. Dit is bijna onmogelijk om op dieren te testen. Daarom stelt Tulving op basis van deze definitie dat het episodisch geheugen uniek is voor mensen. En dat het ÊÊn van de factoren kan zijn die mensen uniek maken ten opzichte van andere dieren.
In 2013 werd er echter een alternatieve theorie van episodisch geheugen voorgesteld door Timothy Allen en Norbert Fortin. Zij definiÃĢren episodische herinneringen door de unieke kenmerken van de wat, waar en wanneer componenten. Onderzoek naar het geheugen van de struikgaai (familie van de kraai) liet zien dat zij uitstekend konden herinneren wat (wormen of pindaâs), waar en wanneer (4 of 124 uur geleden) ze hun maaltje hadden verstopt. Vergelijkbare resultaten zijn aangetoond bij sommige andere dieren.
Hoe zit het bij honden?
Honden stonden echter niet op dit lijstje totdat een Hongaars team van onderzoekers onder leiding van Claudia Fugazza in 2017 tot de volgende conclusie kwamen na uitgebreid onderzoek âDe honden herinnerden en herhaalden hun eigen spontane acties ook na een vertraging van 20 seconden en, in het geval van de spontane actietest, na 1 minuut. Sommige honden herinnerden zich hun eigen acties zelfs na 1 uur.â Honden hebben dus zeker iets van een idee van âzelfâ, maar het is veilig om te stellen dat zij de avonturen die jullie samen hebben beleefd niet kunnen herinneren zoals jij dat kan.
Gelukkig bouwen honden wel associaties op (associatief geheugen). De positieve associaties met jou, hun vriendjes en leuke wandelingen die worden opgebouwd zorgen ervoor dat ze situaties en personen probleemloos kunnen herkennen. En laten we eerlijk zijn, hoe leuk zijn die herinneringen die op een willekeurig moment te binnen schieten aan die keer dat je jezelf voor schut zette 25 jaar geleden op het schoolplein?
